BULUTONG O CHICKEN POX: GAANO KATAGAL MAWALA? ANO BAWAL AT MABISANG GAMOT SA BULUTONG Tubig? Paano maiwasan

Ano ang Bulutong o Chicken Pox?
Ang bulutong ay isang sakit na galing sa virus na tinatawag na Varicella zoster virus. Ito ay kabilang sa pamilya ng virus na tinatawag na herpes. 

Ano ang Nakakahawang sakit na Bulutong tubig (Palukpok)?

Ang chicken pox o “bulutong” sa Tagalog ay isa sa pinaka-karaniwang sakit na nakukuha ng mga bata. Bago pa nadiskubre ang bakuna laban sa bulutong, milyun-milyon na ang naahawan nito. Madaling kumalat at makahawa ang chicken pox. Kapag may isang miyembro ng pamilya ang nakakuha sa bahay, madalas tiyak na mayroon isa ang mahahawaan o lahat ng miyembro ay magkaka-bulutong. Noong dating panahon, kadalasan halos lahat ng tao ay nagkaka-chicken pox bago sila lumagpas sa pagbibinata o pagdadalaga. Ngayon, malaki ang binaba ng mga kaso kumpara noong mga nagdaang taon buhat na rin ng naimbentong bakuna. Basahin pa: Mga dapat malaman pag may bulutong ang anak...

Sino ang nagkakaroon ng bulutong?
Kahit sino ay maaaring magkaroon nito. Bata man o matanda, ito ay walang pinipiling edad. Kadalasang nauuso ang sakit na ito sa tuwing panahon ng tag-init. 

Sino ang maaring mahawa nito? 
Sino man ang hindi pa nagkakaroon nito ay maaring mahawa kung sila ay may nakasamang tao na may bulutong o shingles. Kahit sinong malusog na bata o matanda na dadapuan ng chicken pox virus ay magiging masama ang pakiramdam sa loob ng ilang araw ,subalit bihira naman itong magkaroon ng komplikasyon. Ngunit ang mga tao na may problema sa kanilang resistensya ( halimbawa mga may HIV, leukemia o ibang kondisyon na nakakapaapekto sa resistensya), bagong panganak na sanggol (na kung saan ang nanay ay may nakasamang may bulutong nung siya ay pinagbubuntis pa) at matatanda ay maaring magkaroon ng pneumonia dahil sa komplikasyon ng bulutong.

Maari pa bang magkaroon ng bulutong ang taong nagkasakit na nito? 
Kalimitan, isang beses lang nagkakaroon ng bulutong ang isang tao sa buong buhay nya. Subalit ang impeksyon ay maaaring maulit bilang Herpes zoster (shingles) sa pagtanda o minsan maging ang bata ay nagkakaroon nito. 

Pano kumakalat ang bulutong? Pano ito nakakahawa?
Ang bulutong ay maililipat sa ibang tao sa pamamagitan ng direktang pagdikit sa taong may sakit, sa pagkalat ng virus sa hangin o kapag mahahawakan ang dura o sipon ng taong may bulutong. Nakakahawa ang mga paltos o butilig dulot ng chicken pox. Ngunit pagkaraan ng mga 2 linggo kung saan ang mga langib ng sugat ay natuyo at magaling na, kadalasang hindi na ito nakakahawa.

Ano ang Dahilan o Sanhi ng bulutong tubig at paraan ng paghawa / transmission?
Ang chicken pox ay dala ng Varicella zoster virus at lubos na nakahahawa. Tulad nang nauna nang nasabi, umaabot ng 90 percent ng taong hindi pa nagkaka-chicken pox ang may tsansang mahawa kapag may isang miyembro sa bahay ang nakakuha nito. Ang virus ay napapasa sa pamamagitan ng contact sa mga butlig (paltos o blisters), at pati na rin sa paglanghap ng kontaminadong patak mula sa pag-ubo o paghatsing ng taong may chicken pox.

Ilang araw bago mawala ang bulutong? Hanggang kailan dapat antayin bago mawala?
Ang taong may chicken pox ay makakahawa sa iba mula sa una at ikalawang araw na nagsimula ito hanggang sa limang araw matapos matuyo ang mga sugat ng bulutong.
Read more: Posible bang bumalik o magkaroon ng bulutong?

Ano ang Senyales, Palatandaan o Sintomas ng Bulutong?
Ang mga “blisters” o paltos / butlig ng bulutong ang pinaka karaniwan na sintomas ng chicken pox. Ang iba pang nararamdaman ng may bulutong ay ang sinat (hindi mataas na lagnat) mga isa o dalawang araw bago mawala ang mga pantal pantal o rashes, panghihina ng buong katawan, ubo, kawalan ng ganang kumain, at pagsakit ng ulo. Dumadaan ang pagsulong ng sintomas sa tatlong antas o anyo. Ito ay ang pag-usbong ng pinkish o mapupulang umbok (“papules” kung tawagin) na kumakalat sa katawan sa loob ng ilang araw. Ang ikalawang yugto ay ang pagbuo ng likido ng mga papules na ito (tinatawag na “vesicles”) na maaaring pumutok at tumulo. At ang huling yugto nito ay magkakaroon ng pagbabalat at pagtuklap ng nababakbak na langib (crusts at scabs). Ang mga ito ang bumabalot sa paltos at bumibilang ng ilang araw bago gumaling.
Kapag ang isang tao ay nagkaroon na ng bulutong, ang virus ay nanatili sa katawan. Ito ay isang klase ng immunity o maiging paraan ng katawan upang hindi na magkakaroon pa ng chicken pox sa susunod na pagkakataon. Subalit, sa sampu hanggang dalawampung porsyento ng populasyon, ang virus ay maaaring bumalik sa edad na 50 pataas at magdulot ng “shingles”. Ang shingles ay may dalang pamamanhid at pagkirot ng maraming parte ng balat. Sa loob ng tatlo hanggang apat na araw, may kumpol-kumpol na parang paltos o parang may tubig na sugat ang lalabas sa balat at maaaring tumagal ng dalawa hanggang talong linggo.
Read more: Bawal ba mag-sex kapag may bulutong?

Gaano kabilis makikitaan ng simtomas o sintomas ang nahawa nito?
Ang mga simtomas ay kadalasan lumalabas sa loob ng 14-16 na araw matapos dapuan ng virus, pero maari din na umabot hanggang tatlong lingo.

Hanggang kailang maaring makahawa ang taong may bulutong?
Ang pasyente ay maaring makahawa sa loob ng isa hanggang dalawang araw  (hanggang limang araw) bago ang paglabas ng mga butlig hanggang sa limang araw pagkatapos ito maging langib. Mas madaling mahawaan ang mga taong mahina ang resistensya.

Ano-ano ang mga komplikasyon na dulot ng bulutong?
Halos sa 10,000 ang naoospital at 100 ang namamatay dahil sa bulutong kada taon.

Mayroon bang bakuna laban sa bulutong?
Mayroong bakuna panlaban sa bulutong. Inirerekomenda na pabakunahan ang batang may edad na 12-15 months at susundan ng booster shot kapag siya ay 4-6 na taong gulang para sa karagdagang proteksyon. Lahat ng bata ay kailangang mabakunahan bago pa tumuntong ng pang labintatlong taong kaarawan. Ang ibang mas nakakatanda na hindi pa nagkakaroong ng bulutong ay maaring din na magpabakuna. Maari din itong ibigay sa tao na nakasama ang taong may bulutong at maaring mahawa sa loob ng tatlong araw. 

Ano mga Bawal o Hindi Dapat Gawin?
·       Huwag magsuot ng masikip na damit. Ito ay maaring magdulot ng mas malalang iritasyon sa balat ng may sakit at mas magiging makati ang mga sugat.
·       Huwag na huwag ipapagamit sa iba ang anumang gamit ng pasyente para maiwasan ang pagkalat nito. Ang sinuman na gagamit ng mga bagay na ginamit ng pasyente ay may napakataas na porsyento na sila ay mahawa na magpapalala lang sa sitwasyon kung darami ang may sakit nito. Ihiwalay muna ang lahat ng gamit ng pasyente hanggang sa sya ay tuluyan ng gumaling.
·       Iwasan din ang pagkain o pag-inom ng malalamig. Ang pagkain ng malalamig ay maaring makapagpalala ng pangangati. Dagdag pa rito, ang malalamig na pagkain ay maari ring mas magpababa ng resistensya. May posibilidad din na magkaroon ng sipon o iba pang sakit dahil dito.
·       Huwag kamutin ang mga butlig para maiwasan ang pagkalat nito sa ibang parte ng katawang at mag-iwan ng malalim na peklat.
·       Huwag iwanan ang pasyente lalo na ang bata sa unang mga araw ng sakit. Iwasan ng ihalubilo sila sa ibang tao dahil lubha itong nakakahawa.
·       Huwag gumamit ng sabon na may matatapang na sangkap habang hindi pa lubusang gumagaling. 
·       Huwag bigyan ng gamot na may aspirin dahil maari itong maging sanhi ng sakit na tinatawag na Reye''s Syndrome sa kanyang pagtanda.  
·       Huwag basta dalhin sa doktor ang may sakit. Maaring makipag-usap sa doktor at humingi ng tamang oras ng pagpunta para makaiwas sa maraming tao.
·       Ang matatanda na maaring magkaroon ng shingles ay dapat ding umiwas sa may sakit. 

Kailan kukonsulta sa doctor?
Kung ikaw ay naghihinala o may suspetsang ang iyong anak ay mayroong chicken pox, kumonsulta na agad sa doctor. Siya ay maaaring magsagawa ng pagsusuri upang kumpirmahing chicken pox nga ang dinadanas ng iyong anak.

Ano ang mabisang gamot o paggamot, Lunas sa Bulutong? Treatment
Ang doctor ay maaari magreseta ng gamot upang mabawasan ang sintomas na dinadanas ng may sakit at maiwasan ang komplikasyon. May mga komplikasyon na dapat tayong maging mapagmatyag tulad ng ang blister ay kumalat patungo sa mga mata, ang rash ay sobrang umiinit, namumula at masakit hawakan – maaaring senyales ito ng bacterial infection, ang rash ay may dalang pagkahilo, pagkawala sa sarili, pagbilis ng tibok ng puso, hirap sa paghinga, tremors, pagkawala ng kontrol sa mga muscles, pagsusuka, paggrabe ng ubo, o masyadong mataas na lagnat. Kung maaari rin ay ilayo ang mga buntis sa may mga bulutong. Ang pagkakaroon ng chickenpox sa mga unang buwan ng pagbubuntis ay maaaring magdulot ng ibat-ibang problema sa sanggol tulad ng mababang timbang at birth defects. Ang iyong doktor ay maaaring magreseta ng pampawala ng kati tulad ng diphenhydramine (Benadryl), o uminom ng paracetamol para sa lagnat. Huwag magpapainom ng aspirin sa may chicken pox dahil nagdudulot ito ng drug-to-drug interaction. Sa huli, pinaka maigi pa rin ang kumunsulta sa doctor.
Read more: Pwede bang lumabas ng bahay kapag may bulutong?

Ano ang mga maaaring gawin upang maiwasan ito kumalat?
Ang pinakamabisang paraan ng pag-iwas sa pagkalat ng bulutong ay ang pananatili sa loob ng bahay ng taong may sakit upang maiwasan na mahawa ang mga taong makakasalamuha nito. Sa oras na may makitang simtomas ng bulutong, pinapayuhan na huwag ng lumabas ng bahay sa loob ng isang linggo o hanggang sa ang mga sugat ay tuluyan ng matuyo. Iwasan din na mahawa ang mga bagong panganak na sanggol na hindi pa sapat ang resistensyang panlaban dito at ang ibang mga pasyente na mahina din ang resistensya. Ang lahat ng hindi pa nagkakabulutong ay pinapayuhan na magpakuna para maiwasan ang sakit na ito. Marami na ding epektibong gamot panlaban dito. 

Ano halamang gamot na makikita sa loob ng bahay? Pangontra at Prevention o paano maiwasan ang bulutong?
Upang maibsan o mapaginhawa ang mga sintomas ng chickenpox (palukpok o bulutong), sundin ang mga tips na ito. Huwag kamutin ang mga blister o paltos. Ang pagkamot ay makakadulot lamang ng scarring, matagal na paggaling ng peklat at mataas na porsyente na ang scars ay maimpeksiyon. Kung hindi kayang hindi magkamot, magsuot ng gloves o putulin ang mga kuko. Para maibsan ang balisa na dulot ng chicken pox, pwedeng subukan ang pagbabad sa malamig na tubig (cool bath) na may halong baking soda. Lagyan ng calamine lotion ang mga nangangati. Itinatagubilin na magpatingin sa doktor ang mga may chicken pox. 

Ano ang mga paraan para maiwasan ang paglala ng bulutong? 
·       Hangga’t maari ay iiwas ang mga tao na may mataas na posibilidad ng komplikasyon sa pagkakaroon ng bulutong. 
·       Pabakunahan laban sa bulutong ang maaring mahawa nito. 
·       Ang kasalukuyang bakuna na ginagamit panlaban sa bulutong ay hindi nirerekomenda kung nadikit na sa taong may bulutong. Subalit may mga patunay na nagpapakita na kung ito ay maiibibigay agad sa loob ng tatlong araw mula ng masama sa taong may sakit, ay naiiwasan nito makahawa. 
·       Ang mga batang may bulutong ay hind dapat payagan na pumasok sa paaralan hanggan sa anim na araw matapos matuyo ang sugat ng butlig.
·       Ang mga bata o mga tagapag-alaga ay dapat na maghugas ng kamay matapos mahawakan ang mga sugat. 
·       Ang mga institusyon na maaring nagkaroon ng pasyente na may bulutong ay dapat alamin ang naging dahilan nito para sa posibleng gamutan at maiwasan na mahawa ang iba.
·       Ang mga taong tagapag-alaga ng may sakit o yung mga nagtatrabaho sa lugar na may mataas na posibilidad ng pagkakasakit ng bulutong ay dapat alamin ang kakayahan ng kanilang katawan upang labanan ang sakit na ito.
(Last reviewed 31 December 2018)

References:
Centers for Disease Prevention and Control. (2018, December 31). About chicken pox. Retrieved from https://www.cdc.gov/chickenpox/about/index.html

Mayo Clinic. (2019, February 27). Chicken pox. Retrieved from https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/chickenpox/symptoms-causes/syc-20351282

SA Health, Government of South Australia. (n.d.). Chicken pox and shingles - including symptoms, treatment and prevention. Retrieved from
https://www.sahealth.sa.gov.au/wps/wcm/connect/public+content/sa+health+internet/health+topics
/health+conditions+prevention+and+treatment/infectious+diseases/
chickenpox+and+shingles/chickenpox+and+shingles+-+including+symptoms+treatment+and+prevention


Read more: Buntis ako ng 6 months at may bulutong. Ano epekto sa anak ko?
Masama ba sa buntis ang magka bulutong?