Ang phobia ay isang napakalaki at hindi makatwirang takot sa isang bagay o sitwasyon na hindi naman mapanganib sa totoong buhay at pumupukaw ng pagkabalisa at pag-iwas sa taong mayroon nito.
Hindi tulad ng madaliang pagkatakot or pagkabalisa na nararanasan ng ibang tao kung sila ay nagtatalumpati o kumukuha ng exam, ang phobia ang tumatagal ng mahabang panahon at nagiging dahilan ng malakihang pisikal at sikolohikal na reaksyon, at nakakaapekto sa iyong kakayahang makagawa, umakto o gumalaw ng normal sa trabaho o sa iba’t-ibang sitwasyon.
May iba’t ibang uri ng phobia. May mga taong takot sa malalaki at malalawak na lugar. May iba ding hindi kayang tumagal sa iilang sitwasyong sosyal. And mayroon namang iba na nakakaranas ng takot sa isang particular na bagay tulad ng takot sa ahas, elevators o paglipad.
Hindi lahat ng phobia kailangan ng gamot o treatment. Ngunit kung ang iyong phobia ay nakakaapekto na sa pang-araw-araw mong pamumuhay, may ilang mga therapies na maaari mong kunin upang permanenteng mawala ang iyong takot.
Palatandaan ng Phobia
Ang mga phobia ay nakahati sa tatlong mahahalagang kategorya:
Specific phobia. Ang specific phobia ay nagsasangkot ng isang hindi makatwiran at patuloy na pagkatakot sa isang particular na bagay o sitwasyon na higit pa sa totoong panganib na dala ng bagay o sitwasyong ito. Kasama dito ang takot sa isang sitwasyon (tulad ng pagsakay sa eroplano o ang mga nakasarado at masisikip na lugar), takot sa mga bagay bagay sa kalikasan (Bagyo, kulog at kidlat o matataas na lugar), hayop o insekto (tulad ng mga aso o gagamba), dugo, injection o sugat (tulad ng kutsilyo o pamamaraang medikal o medical prodcedures), o iba pang phobia tulad ng malalakas na ingay o takot sa mga payaso. Marami pang iba’t-ibang uri ng tiyak na mga phobia. Hindi rin kakaiba ang pagkakaroon ng phobia isa mahigit pa sa iisang bagay o sitwasyon.
Social phobia. Higit pa sa pagiging mahiyain, kasangkot sa pagkakaroon ng social phobia ang kombinasyon ng sobra-sobrang pagiging self conscious at takot na husgahan ng publiko o mapahiya sa maraming tao sa mga pangkaraniwang sitwasyon. Sa publiko, ang tao ay takot na tanggihan o mahusgahan ng negatibo o kaya naman ay takot na masaktan o ma offend ang ibang tao.
Takot sa bukas o malawak na mga lugar (agoraphobia). Ito ay ang takot sa isang totoo o inaasahang sitwasyon, tulad ng paggamit ng pampublikong transportasyon, pagpunta sa mga bukas o masisikip na lugar, pagpila o pagsama sa mararaming tao,o ang maiwang nag-iisa sa labas ng bahay. Dahilan ng pagkabalisang ito ay ang takot na baka walang paraan upang makaalis, makatakas o makahingi ng tulong sakaling magkaroon ng matinding sitwasyon o pagkabalisa. Karamihan ng mga tao na may agoraphobia ay nagkakaroon nito pagkatapos ng isa o higit pang mga panic attack o pagkatakot, sanhi upang matakot sila na magkaroon pa ng isang tulad nitong sitwasyon at iwasan ang lugar kung saan ito nangyari. Para naman sa ibang tao, ang kanilang agoraphobia ay napakalala n hindi na nila kayang lumabas pa ng bahay.
Ano pa man ang klase ng phobia na mayroon ka, karaniwang nagdudulot ito ng mga sumusunod na reaksyon:
Pakiramdam ng hindi mapigilan at makontrol na pagkasindak, takot at pangingilabot kapag ikaw ay nailantad o na-expose sa dahilan ng iyong takot
Ang pakiramdam na kailangan mong gawin ang lahat upang maiwasan ang bagay na kinatatakutan mo
Ang kawalan ng kakayahan na umakto ng normal dahil sa iyong takot
Pisikal at sikolohikal na reaksyon tulad ng pagpapawis, mabilis na pagtibok ng puso, hirap na paghinga at pakiramdam ng pagkasindak at labis na pagkabalisa
Kadalasan, ang pagkakaalam ang iyong takot ay walang basehan o labis-labis ngunit pakiramdam natin ay wala tayong kakayahang ikontrol ito
Sa ibang kaso, ang pagkabalisa sa pag-iisip pa lamang tungkol sa ating kinatatakutan
Sa kaso ng mga bata, posibleng pag-aalburoto, pagkapit at pag-iyak
Dahilan o Sanhi ng Phobia
Marami pang hindi nalalaman at nadidiskubrehan tungkol sa mga phobia. Ngunit, may nakikitang ugnayan sa pagitan ng iyong phobia at sa phobia ng iyong mga magulang. Maaring genetics o natutunang pag-uugali.
May mga kagahilanan upang madagdagan ang panganib ng mga phobia:
Edad. Ang mga social phobia ay kalimitang nagsisimula ng maaga sa buhay, kadalasan sa edad na 13. Ang mga specific phobia naman ay nakikita mula pagkabata, kadalasan simulang 10. Ang agoraphobia naman ay madalas na nangyayari sa huling mga taon ng pagbibinata o pagdadalaga at unang taon ng pagtanda, kadalasan bago sa edad na 35.
Mga kamag-anak. Kung may miyembro ng iyong pamilya na may specific phobia tulad ng takot sa gagamba o ahas, Malaki ang posibilidad na magkaroon ka din nito. Maaring ito ay namamana o natutunan ng mga bata sa pamamagitan ng pag obserba sa mga reaksyon ng isang miyembro ng kanilang pamilya kapag kaharap ang isang bagay o sitwasyon.
Ugali. Ang panganib ay maaaring madagdagan kung ikaw ay mas sensitibo o inhibited o mas negatibo kesa sa normal.
Isang nakaka-traumang pangyayari. Ang pagkaranas ng isang nakaka-traumang pangyayari tulad ng pagkakakulong sa elevator o naatake ng isang hayop ay maaaring mag trigger ng pagbuo ng isang phobia.
Bagaman ang phobia ay kalimitang nakikitang walang saysay para sa iba, maaaring nakakasira talaga ito para sa mga taong mayroon nito, at nagiging dahilan ng mga problema na nakakaapekto sa maraming aspeto ng kanilang buhay.
Pagkahiwalay sa lipunan. Ang pag-iwas sa mga lugar at bagay na kinatatakutan mo ay maaaring maging dahilan ng problemang pang akademiko, propesyunal at pang relasyon. Ang mga batang may ganitong problema ay may posibilidad na magkaroon ng mga problema sa eskwela at kalungkutan, at baka hindi sila magkaroon ng magandang social skills.
Depresyon. Maraming mga tao na may phobia ang nagkaka depresyon as iba pang anxiety disorders.
Substance abuse. Ang stress ng pamumuhay na may malalang phobia ay maaring magresulta sa paggamit ng ipinagbabawal na mga gamot.
Pagpapakamatay. Ilang indibidwal na may specific phobia ang may panganib na magpakamatay.
Kailan kailangang magpakonsulta sa doctor
Ang hindi maintindihang takot ay nakakairita at nakakaabala – ang kailangang mag hangdan sa halip na sumakay ng elevator halimbawa – ngunit hindi tinuturing na phobia maliban na lamang kung nakakaistorbo na ito sa buhay mo. Kung ang pagkabalisa mo ay nakakaapekto na sa kakayahan mong mamuhay o gumana ng maayos sa trabaho o sa regular na buhay, ikonsiderang magpakonsulta para sa medical o sikolohikal na gamutan. Karamihan sa mga tao ay natutulungan ng tamang therapy.
Ano ang maaari mong gawin
Narito ang ilang mga suhestyon kung paano ka makakabenepisyo sa iyong appointment.
- Gumawa ng listahan ng mga sintomas na nararanasan, kahit na mukhang wala na itong kinalaman sa iyong anxiety.
- Ang mga phobias ay kalimitang nagdudulot ng pisikal at sikolohikal na paghihirap. Tandaan kung ano ang nagti trigger sa iyong anxiety, kung ano ang iyong ginawa upang tumigil ito, at kung ano ang mga factor na nagpapabuti o nagpapalala dito.
- Maglista ng importanteng impormasyon tungkol sa iyong sarili, tulad ng mga stresses na nararanasan o pagbabago sa regular mong pamumuhay.
- Maglista ng mga gamot, bitamina o mga herbal na gamot o supplements na iniinom pati na ang mga dosage nito.
- Ihanda ng maaga ang mga tanong sa doktor, tulad ng:
- Ano ang pwedeng dahilan sa pagkakadebelop ng ganitong takot?
- Ito ba ay kusang humuhupa o nawawala? O may kailangan akong gawin para mabawasan ang sintomas nito? Halimbawa, kung takot akong lumipad, pipilitin ko ba ang sarili kong gawin ito?
- Ano ang lunas na mairerekomenda sa sakit na ito?
- Ano ang mga pangalawang epekto ng mga gamot na karaniwang ginagamit sa kondisyon na ganito?
- Kung pinili kong uminom ng gamot, gaano katagal ang aabotin bago mabawasan ang sintomas nito?
- Ano ang mairerekomenda pa kung ang unang gamot ay hindi umepekto?
- Ang terapewtika sa pamamaguta ng pakikipag-usap ba ay makakatulong sakin?
- Gaano kabuti ang aasahan ko kung susundin ko ang rinekomenda mong paggamot?
- Meron pa kong ibang kondisyon sa aking kalusugan. Paano ko lulutasin ang mga ito?
Wag mag-alinlangan na magtanong sa ano mang oras ng pagkahirang.
Ang iyong doktor ay maaaring magmungkahi ng medikasyon o therapy sa ugali o ang dalawa sa paglunas ng takot o pobya. Karamihan sa mga nakakatanda ay hindi kusang gamagaling sa sarili lang, sila ay nangangailangan ng lunas. Ang layunin ng paglunas sa pobya ay ang pagbawas ng pagkabahala at takot, at upang makatulong sa pangangasiwa ng mga reaksyon sa mga bagay o sitwasyon na sanhi nito.
Halimbawa ng mga pobya
Ang mga dyagnostikong pamantayan para sa mga specific phobias ay:
- Matinding takot o pagkabalisa na nararanasan sa isang bagay o sitwasyon, tulad ng ahas, paglipad o bagyo
- Ang mabilisang pagkaramdam ng balisa kung hinaharap ang pinagmulan ng takot
- Hindi makatwirang takot o balisa sa panganib banta ng bagay o sitwasyon na ito
- Pag-iwas sa bagay o sitwasyong kinakatakutan, o matinding pagkabalisa sa pagtitiis ng pagharap sa mga bagay o sitwasyon
- Pagkabalisa o problema sa mga aktibidad ng lipunan, sa trabaho o iba pang lugar sanhi ng takot, bahala at pag-iwas
- Pagtagal ng pobya at pag-iwas dito, karaniwang umaabot ng anim na buwan o mahigit
Pobya sa lipunan o paligid (social anxiety disorder)
Ang mga dyagnostikong pamantayan para sa mga social anxiety disorder ay:
- Matinding takot o bahala sa isa o maraming sitwasyon sa lipunan kung saan may posibilidad ng pagsusuri ng ibang tao
- Takot na mapahiya ang sarili o magkaroon ng negatibong pagtingin galing sa iba na posibleng dahilan ng pagtanggi o pananakit ng damdamin ng ibang tao
- Matinding bahala, na maaaring uri at sanhi ng gulo o panic attack, na halos sanhi ng paglabas sa ano mang sitwasyon panglipunan
- Pag-iwas sa paligid o pagpeperporma sa mga sitwasyong kinakatakutan, o pagkakaroon ng bahala sa pagharap sa mga bagay o sitwasyon na mga ito
- Takot at bahala sa panganib na magkaroon ng negatibong pagtingin ang iba
- Problema o pagkabahala na sanhi ng takot na nakakaapekto sa buhay, trabaho, aktibidad ng lipunan at mga relasyon
- Pagtagal ng pobya at pag-iwas dito, karaniwang umaabot ng anim na buwan o mahigit
Ano ang Agoraphobia? Halimbawa, Sanhi
Ang mga dyagnostikong pamantayan ng agoraphobia ay matinding takot o bahala sa dalawa o mahigit na mga sumusunod na pangyayari:
- Pagkokomyut tulad ng sa bus, eroplano o sasakyan
- Pananatili sa labas, tulad sa parking lot, tulay o malaking mall
- Pananatili sa kulong na spasyo, tulad sa sinehan, kwarto ng pagpupulong o maliit na tindahan
- Paghintay sa linya o pananatili sa lugar na madaming tao
- Pananatili sa labas ng bahay na mag-isa
Ang nga sitwasyong ito ay sanhi ng bahala dahil sa takot na hindi makakaligtas o makakahingi ng tulong kung sakaling madebelop ang sintomas ng pagkatakot o ano mang nakakahiyang sintomas.
Dagdag dito, ang mga dyagnostikong pamantayan ng agoraphobia ay:
- Takot o bahala na halos nagreresulta sa mga sitwasyong paglalantad sa ibang tao
- Pag-iwas sa mga sitwasyong nangangailangan ng kasama o pagtitiis sa mga sitwasyong may pagkabahala
- Takot o bahala na wala sa aktwal na pahamak sa mga sitwasyon
- Matinding bahala o problema sa mga sitwasyong panlipunan, sa trabaho o sa ibang bahagi ng buhay sa kadahilanang natatakot nababahala o pag-iwas.
- Pagtagal ng pobya at pag-iwas dito, karaniwang umaabot ng anim na buwan o mahigit
Ano pinakamabisang Gamot o lunas laban sa Phobia?
Ang mga gamot ay nakakatulong sa pagkontrol ng bahala at nerbyos sa pag-iisip na malantad at makaranas sa bagay o sitwasyon na nagiging dahilan ng takot.
Beta blockers. Ang mga gamot na ito ay nagsisilbing harang o sagabal sa epekto ng adrenaline sa katawan, tulad ng pagtaas ng heart rate at blood pressure, kaba, at pagnginig ng boses at paa na sanhi ng bahala. Ang maikling panahon na paggamit ng beta blockers ay epektibo sa pagbawas ng sintomas kapag nainom bago pa ang mga sitwasyon, halimbawa ay ang pagganap sa mga tanghalan para sa mga taong may takot sa entablado.
Antidepressants. Antidepressants o selective serotonin reuptake inhibitors (SSRIs) ay karaniwang ginagamit para sa lunas ng pobya. Ang mga medikasyong ito ay tumatalab sa kemikal na serotonin, isang neurotransmitter sa utak na pinaniniwalaang may impluwensya sa kalooban. Bilang alternatibo, ang iyong doktor ay maaaring magreseta ng iba pang klase ng antidepressant, depende sa iyong sitwasyon.
Sedatives. Ang gamot na tinatawag na benzodiazepines ay tumutulong sa pagrelaks sa pamamagitan ng pagbaba ng pagkabahalang nararamdaman. Ang pag-inom ng sedatives ay kailangang may pa-iingat dahil ito ay nakakaadik at ang mga dating naglalasing at gumagamit ng droga ay dapat na umiwas sa gamot na ito.
Psychotherapy
Ang pakikipag-usap sa mga may aral tunkol sa mental na kalusugan ay nakakatulong sa paglunas ng pobya. Ang iba pang uri ng psychotherapy, o talk therapy, ay epektibo din.
Desensitization o exposure therapy ay nagpopokus sa pagbago ng pagtugon sa bagay o sitwasyon na kinakatakutan at nakakatulong din sa mga pobya. Unti-unti, ang paulit ulit na pagkadanas ng sanhi ng pobya ay nakakatulong sa paglaban nito. Halimbawa, kung ikaw ay may takot sa elevator, ang iyong therapy ay maaaring magsimula sa pag-iisip na ikaw ay sasakay sa elevator, sa pagtitingin ng litrato ng elevator, sa paglapit sa elevator, sa paghakbang sa elevator. Sumunod ay pwedeng sumakay ng elevator papunta sa susunod na palapag, hanggang sa ilan pang mga palapag, hanggang sa pagsakay sa elevator na kung saan madaming tao.
Ang cognitive behavioral therapy ay ang kombinasyon ng pagharap sa takot at iba pang pamamaraan upang mabago ang pananaw at makaya ang kinakatakutang bagay o sitwasyon. Natututunan ang alternatibong paniniwala sa takot at tama nito sa buhay. Mayroong espesyal na pagpapahalaga sa pagtuto kung paano nadedebelop ang pagkontrol sa iyong iniisip at nararamdaman.
Ang pagpili sa mga Lunas
Ang lunas ay depende sa uri ng pobya na nararamdaman:
Ang specific phobia ay karaniwang may lunas sa pamammagitan ng exposure therapy.
Ang social phobia ay maaaring may lunas sa pamammagitan ng exposure therapy o may kasamang antidepressants or beta blockers.
Ang agoraphobia, lalo na kung may kasamang panic disorder, ay karaniwang may lunas sa pamammagitan ng exposure therapy o may kasamang SSRIs.
